XX. mendeko Euskararen Corpus estatistikoa

Testuingurua

ANARQUISMO anarchisme anarchism LEGE-ETSAIGOA

Lege-etsaiek (anarkistak) Estadu, Lege ta Gobernu dan guztia mundutik erabat kendu bear dala diote; eta erriari bere gixa utzi, gogo duan bidea artzen, iñoren zuzendaritzarik gabe.

Beren ikurriña bezain beltza dute pentsakera ere.

Mac Stirner (1806-1856) eta Pierre Joseph Proudon (1809-1865) izan dira iraul-eskola omen maisu famatuak.

ANTROPOLOGIA antropologia antrpology GIZA-IZTIA

Emeretzi garren mendearen azken aldean sortu zan, GIZONAZ ari dan jakingai berri au.

Euskeraz GIZA-IZTI deritzaio.

Frantzitar QUATRE-FAGES DE BREAU jauna izan zan, arlo ontan geientsuenik nabarmendua (1810-1892).

Gaur dan egunean jakingai au aurrerako pauso aundiak emana da, eta zenbait gai berri besarkatzen ditu: giza-arrazak (endak), giza-jakite maillak (kultura), giza-izkuntzak, eder-lanak eta abar.

ATOMISMO atomisme atomism ATOM-ESKOLA

Griegozko átomos itzak ZATI-EZIÑA esan nai du; eta, antziñako fisikalarien iritziz, átomo diralako oiek ezin-ausizko lengai gogorrak ziran.

Izadiko korpuzki guztien osagai txe-txeak.

Iritzi ontakoak izan ziran, ospatsuenen artean, Demokrito eta Epikuro, bata 470'tik 360'ra eta bestea 341'tik 270'ra Jesukristoz aurretik bizituak.

Atom-eskolak, gaur dan egunean, garrantzi oso aundia artua du fisikalarien artean.

Atomoa ez da, denbora batean uste zan izagai bakuna eta barru-indarrik gabea.

Atomo bakoitza barru-indarrez jositako mundu osoa dala esan diteke.

Arritzeko moduko ekuazioak egin bear bait dira, atomoaren erraietan diran kemen-gaiak adierazteko.

Atom-indarrari esker sortu dira, eta gelditu gabe sortzen, fisika arloko aurrerapen paregabeak.

Guztion atsegiñerako geienak, bañan baita batzuk, atom-lergaiak bezela, guztion beldur eta ikara bizirako ere.

AUTONOMIA autonomie autonomy ASKATASUN

Autonomo esaten zaio, bere buruaren jabe dan erriari; au da, berak bere buruari jarritako legeen bidez gobernatzen danean.

Kant filosofuak, bere gogozko moraltasuna goretsi nairik, gizonak moralaren zaipean bizi bear zuala zion, benetan azke eta loturarik gabeko izango ba'da.

Zergatik? Morala osatzen duten legeak, norberak bere buruari ipiñiak diralako.

Ortaz, Kant'en ustez, gizonak bere burua du nagusi, eta ortan dago gizonaren askatasuna.

Bañan lege morala, Santo Tomas Akinotarrak erakusten digunez (quaest XCI art II), betitandik dan Jainko-legearen errañu da.

Ez gizonak sortua.

Gizonari bere izaerarekin batean itsatsia baizik.

Ortaz, jatorrizko legea gordetzen duanak, ontasun uts dan Jaungoikoari men egiten dio.

Askatasun berberaren iturriari.

Eta zer zuzenagorik pentsa diteke, Jainko-erabakien partedun izatea baño?.

Mundu zabaleko politikarien arte indarkeri gutxiago, eta elkarren errespeto oberik ba'lego, erri autonomo ugariago litzake noski gizadian.

Bidegabekeri gutxiago lurrean, eta pozgarrizko buru-jabetasun ederrik pranko erridi zapalduetan.

HETERONOMIA heterénomie heteronomy ASKATASUNIK EZA

Erri heteronomo, kanpotik ezarritako legez gobernatzen dana dezu.

Erri azpiratua. Menderatua. Lotua. Askatasunik gabea.